Was het slim om al ons geld op de coronavaccins te verwedden?
De internationale gemeenschap heeft disproportioneel veel geïnvesteerd in de vaccinatiecampagne tegen Covid-19, ten koste van alternatieve strategieën en de versterking van de publieke gezondheidszorg. Jasper Thys, beleids- en campagnemedewerker bij Viva Salud, pleit voor een aanpak die sociale rechtvaardigheid prioriteit geeft.
Vandaag is het 7 april, Wereldgezondheidsdag. Elk jaar laten sociale bewegingen, ngo’s, vakbonden en gezondheidsactivisten op deze dag van zich horen om een rechtvaardiger gezondheidsbeleid te eisen. Dit jaar valt 7 april ongeveer samen met het einde van de coronapandemie. Of dat is alleszins toch wat de leiders van een beperkte groep landen in de wereld ons willen doen geloven. Want terwijl een aantal rijke landen schaamteloos het einde van de pandemie aankondigen, blijven ze op hetzelfde moment de wereldwijde toegang tot coronavaccins dwarsbomen. Het zegt veel over hoe onze wereld in elkaar zit. En het roept heel wat vragen op over de internationale aanpak van de pandemie. Was het een slim idee om de coronavaccins als wonderoplossing voor deze crisis te zien?
Massale mobilisatie
In de beginmaanden van 2020 kwam een ongeziene mobilisatie van middelen op gang om een oplossing te vinden voor de coronacrisis. In een mum van tijd maakten regeringen miljarden euro’s beschikbaar om de ontwikkeling, productie en wereldwijde verdeling van coronavaccins te versnellen.
Moderna ontving in totaal bijvoorbeeld 10 miljard dollar van de Amerikaanse belastingbetaler voor de ontwikkeling van haar vaccin1. De donaties aan COVAX, het mechanisme dat de toegang tot coronavaccins in lage-inkomenslanden wil verbeteren, bereikten in januari 2022 de kaap van 13 miljard dollar. Deze bedragen zijn slechts een peulschil van de vele miljarden die overheden hebben betaald voor de aankoop van, laat ons daarover duidelijk zijn, levensreddende vaccins.
Ze tonen aan dat de internationale gemeenschap disproportioneel veel geld heeft geïnvesteerd in de vaccinatiecampagne tegen Covid-19. Maar wat heeft ons dat opgeleverd?
Slimme investering?
Ten eerste zitten we nog altijd met een wereldwijde vaccinatiekloof. Terwijl we in Europa worden uitgenodigd voor een vierde prik, heeft amper 15% van de bevolking in lage-inkomenslanden een eerste coronavaccin gekregen. Het risico op nieuwe virusvarianten blijft dus bestaan en de pandemie is nog niet gedaan. Elke dag laten wereldwijd nog zo’n 5000 mensen het leven aan Covid-19.
Ten tweede zijn miljoenen euro’s van onze sociale zekerheid naar de aandeelhouders van de farmaceutische industrie gevloeid. Volgens een onderzoek van Oxfam betaalde ons land €19,5 voor een Pfizer-vaccin, terwijl de productiekost niet hoger kan liggen dan €1,1. De CEO’s van Pfizer, BioNTech en Moderna verdienden samen 100 miljoen dollar tijdens de pandemie. Op hetzelfde moment blijven de uitdagingen in de zorg en voor het zorgpersoneel groter dan ooit.
Ten derde is de aandacht voor andere ziekten naar de achtergrond verdwenen door de grote focus op de vaccinatiecampagne tegen Covid-19. Die strategie is uiteraard niet zonder risico. In heel wat lage-inkomenslanden, vooral in Sub-Sahara Afrika, treffen ziekten zoals malaria, tuberculose en HIV/AIDS de bevolking harder dan Covid-19. In plaats van massaal te investeren in een vaccinatiecampagne tegen Covid-19, zou het geld er beter worden gebruikt voor de versterking van de eerstelijnszorg. Op die manier kunnen alle gezondheidsproblemen op een integrale manier worden aangepakt.
Maak van sociale rechtvaardigheid een prioriteit
Dr. Tedros, directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie, zei het eerder al: “Vaccins alleen zullen geen enkel land uit deze crisis krijgen.” Het wordt dus hoog tijd dat we die raad met het oog op toekomstige gezondheidscrisissen serieus nemen en nadenken over een veelzijdige aanpak van de pandemie. Sociale rechtvaardigheid moet daarbij een prioriteit zijn. Want hoe hoger de gelijkheid in een samenleving, hoe beter de gezondheid en het algemeen welzijn van haar burgers2. Ook, en vooral, tijdens een pandemie.
In hun herstelbeleid na corona moeten overheden daarom volop maatregelen nemen om de ongelijkheid weg te werken. Dat kan in de eerste plaats door de noden van de meest kwetsbare groepen centraal te plaatsen. Van de arbeider in de vleesverwerkende industrie tot de nieuwkomer in een dichtbevolkte stedelijke wijk. Het coronavirus en het coronabeleid troffen de meest kwetsbare groepen het hardst. Door sociale bewegingen en middenveldorganisaties op een meer intense manier te betrekken bij het gezondheidsbeleid kan beter op de noden van deze groepen worden ingespeeld.
Daarnaast moet over alle beleidsdomeinen heen aandacht worden geschonken aan gezondheid. Hoe garanderen we gezonde werkomstandigheden? Met welk mobiliteitsbeleid krijgen we meer mensen in beweging? En hoe krijgen we gezondere voeding op het bord van de bevolking? 85% van onze gezondheid wordt bepaald door de omgeving waarin we leven, de kwaliteit en toegankelijkheid van de gezondheidszorg en een aantal andere factoren zoals ons inkomen, onderwijsniveau en onze arbeidsomstandigheden. Door preventief in verschillende beleidsdomeinen aandacht te besteden aan gezondheid, maken we de samenleving gelijker en veerkrachtiger voor nieuwe virusuitbraken.
Ten slotte moeten we meer middelen investeren in de publieke gezondheidszorg en werken aan de uitbouw van een sterke eerste lijn. Zo garanderen we betere werkomstandigheden voor het zorgpersoneel en wordt de zorg toegankelijker, efficiënter en van betere kwaliteit voor iedereen.
Pas wanneer deze lessen wereldwijd worden toegepast, zullen gezondheidsactivisten Wereldgezondheidsdag met veel enthousiasme en uitbundig kunnen vieren.
1 Dat bedrag heeft het bedrijf ondertussen volledig omgezet in winst.
2 Richard Wilkinson & Kate Pickett (2009). The Spirit Level: Why More Equal Societies Almost Always Do Better. Londen: Allen Lane.
