Vaccin-ongelijkheid rekt de pandemie nodeloos

Stel, de wereld wordt geteisterd door een dodelijk virus en je hebt een goed werkzaam vaccin. Zou je het zo vlug mogelijk aan iedereen ter beschikking stellen aan de laagst mogelijke prijs? Of zou je het enkel verkopen aan wie ervoor kan betalen en tegelijkertijd het virus ongestoord laten rondgaan in de rest van de wereld? Ongetwijfeld zou je de eerste keuze maken. In realiteit zien we het tweede gebeuren.

Aan de ene kant van de wereld zijn er coronavaccins in overvloed. Farma-multinationals boeken superwinsten. Aan de andere kant blijft een groot deel van de wereldbevolking nog totaal onbeschermd tegen het coronavirus.

Volgens dr. Tedros, directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO), werden er wereldwijd al 4,8 miljard dosissen van coronavaccins toegediend, waarvan slechts 87 miljoen in Afrika. Dat is minder dan 2% van het totaal. (1) “Momenteel hebben 10 landen drie kwart van de vaccins toegediend terwijl in arme landen maar 2% van de bevolking gevaccineerd is,” voegde hij eraan toe. (2) Terwijl in de rijke landen nu gemiddeld al meer dan helft van de bevolking ingeënt is, zal dat in de arme landen tegen eind dit jaar maar 20% bedragen – als alles goed gaat. (3)

Extreme ongelijkheid

De ongelijkheid is extreem. De G7-landen (de VS, Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië, het VK en Japan) hebben samen 2,4 miljard dosissen te veel besteld, bovenop het aantal dat ze nodig hebben om hun bevolking in te enten. Het gaat in totaal over vijf dosissen per persoon, terwijl er maar twee (of voor het Johnson & Johnson vaccin één) nodig zijn. (4)

Eind juli lagen er in de Verenigde Staten 26 miljoen dosissen ongebruikt op schappen, genoeg om 13 miljoen mensen in te enten. Een deel daarvan waren vaccins die in de loop van augustus vervielen. Canada, Duitsland, Israël, Polen, Litouwen en Roemenië hebben allemaal al vaccins vernietigd omdat ze vervallen waren. (5) Tegen eind dit jaar zouden de rijke landen al een miljard dosissen te veel hebben. (6)

De farma-multinationals pleiten er voor om boosters te geven, derde dosissen, die het immuunsysteem extra moeten prikkelen. “Ook als dat niet voor iedereen nuttig is, dan toch op zijn minst voor de zwakste medemensen,” zo dringt men aan.

Nochtans, zo zegt de WGO, is er eigenlijk geen bewijs dat die derde prikken nuttig of nodig zijn. (7) WGO-directeur dr. Tedros werd er bepaald kribbig van: “Vorige week brachten we nog 2000 experts samen van over de hele wereld om alle gegevens over die boosters te bespreken. Het enige wat duidelijk was, is dat we vooral die eerste prikken in armen moeten zetten en ervoor zorgen dat de zwaksten beschermd zijn, voor boosters worden toegediend.” (8)

“Het is alsof je zwemvesten uitdeelt aan mensen die al een zwemvest hebben terwijl je de rest gewoon laat verdrinken zonder zwemvest”, zo vulde zijn WGO-collega dr. Mike Ryan aan. (9)

Nochtans gebeurt het al. De Verenigde Staten, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk hebben hun plannen voor een derde prik al aangekondigd. Sommige landen zijn er al mee bezig. Israël, Turkije en Chili hebben al 10 miljoen derde prikken gegeven. Dat is meer dan het aantal mensen dat in Nigeria, Ethiopië, Kenia, DR Congo, Tsjaad en Kameroen samen al een coronaprik heeft gekregen. En dat is nog maar het begin. In de VS komen meer dan 100 miljoen mensen in aanmerking voor een derde prik tegen het einde van dit jaar. (10)

Cynisch is het wel. Intussen blijft het virus immers langer rondgaan in de rest van de wereld. Dat zorgt ervoor dat het verder kan evolueren en er nieuwe varianten ontstaan. Die nieuwe varianten tasten de werkzaamheid van de vaccins aan, zodat de mensen inderdaad boosters nodig hebben en later waarschijnlijk een nieuw vaccin.

De farma-multinationals tellen intussen hun winst. Pfizer, BioNTech, Moderna, AstraZeneca, Johnson & Johnson, ze hebben allemaal al aangekondigd dat ze voor miljarden corornavaccins zullen verkopen met honderden miljoenen aan winst.

Gecreëerde schaarste

Overschotten aan de ene kant en tekorten aan de andere kant. Hoe komt dat dan?

Alles begon al meer dan een jaar geleden, lang voor de coronavaccins op de markt kwamen. De rijke landen plaatsten toen al bestellingen op voorhand. De farma-multinationals konden zo zonder risico investeren, want de afzet was op voorhand al verzekerd. Maar op die manier lag dus al bij voorbaat vast dat de eerste miljoenen dosissen gereserveerd waren voor een dertigtal landen.

Bovendien schermden de farmabedrijven met man en macht hun kennis af dankzij de patentwetgeving, zodat ze de controle behouden op wie hun vaccins kan produceren en in welke hoeveelheden. Zij hebben er geen belang bij om die productie massaal op te schalen. Integendeel, de schaarste op de markt komt hen goed uit want dat betekent dat ze de prijzen hoog kunnen houden op de rijke markt. Vandaar dat Pfizer en Moderna de prijzen van hun vaccins begin augustus zonder boe of ba konden verhogen met respectievelijk 25 en 13%. (11)

Teken het Europees burgerinitiatief voor de opheffing van de patenten

Zij produceren hoofdzakelijk voor de rijke landen, waar ze ook hun productie hebben gecentraliseerd. Maar zelfs de beperkte productiecapaciteit in ontwikkelingslanden wordt afgeroomd voor het rijke Westen. Dr. Tedros van de WGO viel bijna van zijn stoel toen hij hoorde dat Europa momenteel vaccins van Johnson & Johnson invoert die gemaakt worden in Zuid Afrika: “Ik was verbouwereerd toen ik vernam dat flacons van J&J in Zuid-Afrika gevuld worden met corornavaccin maar daarna het continent verlaten om naar Europa te gaan, waar al bijna alle volwassenen gevaccineerd zijn. We dringen er bij J&J op aan om dringend prioriteit te geven aan de verdeling van vaccins in Afrika alvorens uit te voeren naar rijke landen die al voldoende toegang hebben.” (12)

Oplossingen

De rijke landen schermen met hun donaties van vaccins en schuiven dat naar voor als oplossing. In werkelijkheid gaat dat hoogstens om een schaamlapje. De WGO zette vorig jaar Covax op als een mechanisme om wereldwijd vaccins te delen, met als doel om tegen het einde van dit jaar voldoende vaccins te verdelen om minstens 20% van de bevolking te vaccineren. Covax ligt echter al ver achter op schema en het aantal dosissen dat de G7 beloofde, bedraagt slechts 8% van de totale dosissen die Covax nodig heeft. (13)

Maar Covax biedt geen echte oplossing want het blijft een mechanisme dat afhankelijk is van de goodwill van de farma-multinationals. (14) De enige manier om op een duurzame manier een oplossing te bieden is dus om ontwikkelingslanden de middelen te geven om zelf de productie van vaccins op te zetten. De farma-multinationals hebben echter weinig zin om hun productie uit te breiden buiten de rijke markten.

De gehele productieketen van Pfizer/BioNTech en Moderna is momenteel geconcentreerd in Europa en de Verenigde Staten. Pfizer plant fabrieken in Zuid Afrika en Brazilië, die echter beperkt blijven tot “fill and finish”, of het afvullen en verpakken van flacons. BioNTech sloot dan weer een deal met Shanghai Fosun Pharmaceutical, voor de Chinese markt, en plant een fabriek in Singapore. Moderna heeft een akkoord met Zuid-Korea om er een fabriek op te zetten.

Ook AstraZeneca en Johnson & Johnson concentreren hun productieketen in Europa en Noord-Amerika. Zij hebben echter ook licentieovereenkomsten met producenten in India, China, Brazilië, Mexico, Australië, Japan en Zuid-Afrika. (15) Maar zoals het voorbeeld van de J&J fabriek in Zuid-Afrika aantoont, wordt de productie uit die fabrieken soms nog afgeleid naar Europa of de Verenigde Staten.

De Chinese vaccinproducenten Sinopharm, Cansino en Sinovac, van hun kant, hebben licentieovereenkomsten of zetten lokale productie op in Afrika (Egypte, Marokko, Algerije), Azië (Indonesië, Maleisië, UAE, Pakistan, Bangladesh, Oezbekistan), Europa (Servië en Turkije) en Latijns-Amerika (Argentinië, Brazilië, Chili, Mexico). (16)  Ook Russian Direct Investment Fund (RDIF), de producent van het Russische Sputnik V vaccin, is zeer actief om zijn licenties te delen in landen over de hele wereld. (17) Momenteel heeft hij de knowhow al gedeeld met 27 verschillende producenten, onder andere in Indië, Servië, Argentinië, Brazilië, Mexico, Algerije, Egypte, Turkije, Maleisië en Iran.

De niet-westerse producenten doen het dus beter dan de grote farma-multinationals. Maar de capaciteit blijft ruim onvoldoende. Er zijn miljarden mensen die zo spoedig mogelijk moeten worden ingeënt. We kunnen niet blijven rekenen op vrijwillige inspanningen. De patenten zullen moeten worden vrijgegeven en knowhow zal verplicht moeten worden gedeeld.

De huidige ongelijkheid op het vlak van vaccinatie rekt de pandemie nodeloos. Een recent editoriaal in het Britse medische vakblad BMJ had het over een misdaad tegen de mensheid: “De voortdurende onrechtvaardigheid is een direct gevolg van commerciële hebzucht en politiek eigenbelang.” (18) Enkel dankzij druk van onderuit gaan we daar een eind kunnen aan maken.

Wim De Ceukelaire, directeur van Viva Salud
Een artikel gepubliceerd op 31 augustus in Solidair