Twee jaar campagne “Geen winst op de pandemie”: een stap in de strijd voor het recht op gezondheid

In 2020 namen 11 Europese burgers het initiatief voor een ambitieuze campagne: Geen Winst op de Pandemie. De campagne liep op 1 augustus ten einde. In deze tekst blikken de initiatiefnemers terug en vooruit.

In 2020 namen 11 burgers uit evenveel landen van Europa het initiatief voor een ambitieuze campagne: Geen Winst op de Pandemie. Europa moest actie ondernemen om het coronavaccin voor iedereen beschikbaar te maken, waar ook ter wereld. Ze stelden voor om een burgerinitiatief in te dienen bij de Europese Commissie. Het voorstel van de 11? Hef alle barrières op voor de brede verdeling van coronavaccins en -behandelingen, die toen nog volop in ontwikkeling waren. Het ging in de eerste plaats om de intellectuele-eigendomsrechten die in de farmaceutische sector al decennia zorgen voor superwinsten door gigantische multinationals aan de ene kant, en een beperkte toegang tot medicijnen aan de andere kant.

De vrees van deze bezorgde burgers is sindsdien werkelijkheid geworden. Van zodra de farmagiganten hun coronavaccins ontwikkeld hadden, hebben ze die uitvindingen voor zich gehouden en er alles aan gedaan om hun intellectuele-eigendomsrechten te beschermen. De winst kwam op de eerste plaats. De wereldwijde toegang tot vaccins voor iedereen was, en is nog steeds, geen prioriteit voor de farmaceutische bedrijven.

Het resultaat is ernaar. Op dit moment (juli 2022) heeft een derde van de wereldbevolking nog geen enkel vaccin gekregen. In lage inkomenslanden heeft nog maar 20 procent van de bevolking een eerste dosis ontvangen. Gezonde jonge mensen in rijke landen zijn beter beschermd dan zorgpersoneel of risicopatiënten in armere delen van de wereld. Aan de andere kant worden massaal vaccins verspild. Naar schatting werden 1,1 miljard vaccins te veel besteld en niet op tijd gebruikt. België alleen al gooide van januari tot juli 2022 1,3 miljoen dosissen weg.

Tegelijkertijd maken de vaccinmultinationals superwinsten. Ze onderhandelden de prijs van de vaccins en behandelingen in geheime contracten met de Europese Commissie. Pfizer realiseerde in 2021 een omzet van 80 miljard dollar, een verdubbeling ten opzichte van voorgaande jaren. Pfizers winst verdubbelde eveneens tot 25 miljard dollar. Met zijn coronavaccin en zijn Covid-medicijn heeft het bedrijf een marktaandeel van ongeveer 70% in Europa en Noord-Amerika. Dit jaar verwacht het bedrijf van deze twee producten alleen al een omzet van 50 miljard dollar.

Kortom, de wereldwijde vaccinatiecampagne werd een mislukking. We hebben goed werkende vaccins maar we slagen er niet in om de zwaksten te beschermen, noch om voldoende mensen te vaccineren zodat we de pandemie de baas kunnen. Integendeel, het virus blijft een voedingsbodem vinden om verdere varianten te ontwikkelen. Er komt maar geen einde aan deze pandemie.

Niets legt de hardvochtigheid van ons economisch systeem zo duidelijk bloot als de strijd voor de toegang tot coronavaccins. Indien eind 2021 in elk land zelfs maar 40% van de bevolking zou gevaccineerd zijn, dan zou dat 600.000 levens hebben gered. En toch kiezen een aantal rijke landen en de farmaceutische industrie ervoor om een kleine groep bedrijven superwinsten te laten maken, terwijl grote aantallen mensen het leven laten, voornamelijk in arme landen.

Zijn de acties van de Europese campagne No Profit on Pandemic dan allemaal voor niets geweest? Toch niet. Sinds de 11 burgers hun idee lanceerden, kreeg het de steun van honderden organisaties uit heel Europa. In België steunden 60 middenveldorganisaties en 2 politieke partijen het initiatief. In elk Europees land was er steun voor het voorstel. In totaal tekenden meer dan een kwart miljoen Europese burgers het burgerinitiatief via de officiële website van de Europese Commissie. België, Italië, Nederland en Ierland behaalden het vooropgestelde objectief en ons land realiseerde zelfs twee keer de verwachte doelstelling, meer dan 32 000 handtekeningen.

Bovendien had de campagne voor vaccingelijkheid een grote impact op het publieke debat in Europa. De belangrijkste overwinning? Het monopolie-systeem waarmee Big Pharma onbekommerd superwinsten kan maken staat meer dan ooit ter discussie. Politici uit alle politieke hoeken erkennen dat het intellectuele-eigendomsrecht in de weg staat van de wereldwijde toegang tot coronavaccins. Ze steunen het idee om de patenten tijdelijk op te heffen. In het Europees Parlement stemde een meerderheid van de parlementsleden twee keer voor de tijdelijke opheffing van het intellectuele-eigendomsrecht op alle middelen die ons kunnen helpen in de strijd tegen het coronavirus.

Toch negeerde de Europese Commissie de oproep van haar eigen parlement. Ze zwichtte voor de krachtige lobbymachine van de farmaceutische industrie. Gedurende twee jaar saboteerde ze de onderhandelingen bij de Wereldhandelsorganisatie over een tijdelijke opschorting van het TRIPS-akkoord. Pas in juni gaf de Europese Commissie toe dat intellectuele eigendom en de monopolies van Big Pharma een obstakel voor wereldwijde toegang zijn. Door een opschorting hadden fabrikanten gelijk waar ter wereld, maar vooral waar dat het meest nodig is, coronavaccins en -behandelingen kunnen produceren. Dat is de beste manier om aan iedereen op korte termijn een vaccin te kunnen aanbieden en op lange termijn productiecapaciteit op te bouwen voor toekomstige gezondheidsuitdagingen.

Honderdduizenden mensen over heel Europa zijn wakker geschud door de coronacrisis. De druk verhoogt om stappen te zetten naar een alternatief systeem voor de ontwikkeling en productie van farmaceutische producten. Daar is het hoog tijd voor. We moeten in actie schieten. En wel meteen. Zo maken we medicijnen en vaccins voor iedereen beschikbaar. En zo garanderen we het recht op gezondheid voor iedereen.