Proyecto Akokán: sociaal werk in een bijzondere buurt van Havana

08.10.2020

Julie Steendam, voormalig beleids- en campagnemedewerkster bij Viva Salud en vrijwilligster bij Cubanismo.be, verbleef dit jaar bijna zes maanden in Cuba. Ze maakte er kennis met Proyecto Akokán, een sociaal, cultureel en ecologisch buurtproject, dat deel uitmaakt van het netwerk van Centro Felix Varela, dat we dit jaar met onze Paascampagne steunden. Tijdens een interview vertelde coördinator Michael haar alles over het project.

Het virus-dat-we-niet-meer-bij-de-naam-hoeven-te-noemen en de bijhorende lockdown bracht voor velen extra hooi op een stapel precariteit. De moedige mensen van Proyecto Akokán pakten de crisis aan met een aanstekelijke portie ‘Sí se puede’.

Proyecto Akokán is een sociaal-cultureel-ecologisch buurtproject dat werkt met, voor en in Los Pocitos, een buurt in de gemeente Marianao, in het westen van Havana. Het initiatief kreeg de naam Akokán, wat betekent “vanuit het hart” in de Yoruba-taal, een Afro-Cubaanse taal die er nog veel wordt gesproken. Hun motto is “ Cuando actuas de Akokán todo es Oddara”: als je vanuit het hart handelt, is alles in orde. De positiviteit van deze slogan past perfect bij de hele sfeer die coördinator Michael rond zijn zielsproject heeft kunnen creëren.

Los Pocitos is de Cubaanse versie van de Latijns-Amerikaanse arme randsteden, die qua infrastructuur en reglementering de instroom van plattelandsbewoners niet volgen. Het meest zichtbare probleem is het gebrek aan structurele afvalophaling of een degelijk rioleringsnetwerk. Sommige huizen zijn niet aangesloten op de waterleidingen waardoor de bewoners aangewezen zijn op collectieve watervoorzieningspunten. Basisrechten zoals toegang tot gratis gezondheidszorg en onderwijs worden wel voor iedereen gegarandeerd. Maar net als in elk ander deel van het land is er een gebrek aan degelijke woningen door het tekort aan bouwmateriaal. Mensen gaan dan maar zelf aan de slag met wat er te vinden is. 10% van de woningen zijn geclassificeerd als ‘goed’, 20% als ‘normaal’ en de overige 70% als ‘slecht’. Sommige huizen zijn gemaakt van hout, andere van afvalmateriaal en vele hebben geen echte vloer.

Deze moeilijke milieu- en gezinsomstandigheden leiden tot verschillende vormen van intrafamiliaal, gemeenschaps- en gendergeweld waarvan vooral mensen met een grotere kwetsbaarheid zoals vrouwen, kinderen, ouderen en mensen met een handicap het slachtoffer zijn.

Als je vanuit het hart handelt, is alles in orde

Proyecto Akokán is nog maar vier jaar jong maar transformeerde snel tot een brede organisatie die de verschillende pijnpunten van de buurt aanpakt.

Michael omschrijft de evolutie als volgt: “Toen we begonnen, hadden we het idee om aan te bieden wat er ontbrak. We wilden huizen bouwen, kleding doneren, geld geven aan de gemeenschap… Vandaag willen we kleine zelfstandigen steunen en hen hun eigen banen laten creëren, hen de middelen geven om te werken. We organiseren bijlessen voor kinderen, en buurtbewoners delen hun talenten tijdens praktische workshops.” Moest er een woord in het Yoruba bestaan voor ‘veerkracht’, had Akokán misschien een andere slogan gedragen.

En dan kwam Covid-19

Toen president Diaz-Canel midden maart aankondigde dat de eerste besmettingen met het coronavirus een feit waren, schoten de mensen van Akokán meteen in actie. Ze wisten maar al te goed dat mensen in een kwetsbare situatie meer blootgesteld zijn aan verschillende besmettingsrisico’s.

De Cubaanse overheid besloot eind maart om alle openbaar vervoer stop te zetten, niet-dringende publieke diensten te sluiten, medewerkers te laten overschakelen op telewerk en alle publieke evenementen af te gelasten. Restaurants, taxidiensten en scholen sloten voor onbepaalde tijd. Voor Proyecto Akokán bracht dit enkele bijkomstige problemen: zonder bussen konden vrijwilligers uit andere buurten niet meer komen helpen en door de academische en toeristische stop viel de cafetaria zonder inkomsten. Proyecto Akokán moest door deze dwingende omstandigheden nóg meer haar grondstoffen uit de buurt halen.

“We moeten zaaien”

Michael slaagde erin de inspanningen van verschillende bewoners te verenigen, waaronder een landbouwcoöperatie, twee restaurants, beeldend kunstenaars, de coördinatoren van de wijkcomités en de afgevaardigde van het kiesdistrict.

Wanneer we elkaar ontmoetten na de eerste lockdownfase, getuigt hij: “We hadden ons voorbereid op een worst case scenario. Een van de eerste dingen die ik dacht, was “Tiene que sembrar – we moeten zaaien”. De voedselvoorziening zou nog meer in de problemen kunnen komen. We hebben meteen de wijkverantwoordelijke aangesproken om de groentetuintjes uit te breiden en ook het gemeenschapslokaal klaargemaakt om indien nodig als veldhospitaal te functioneren.”

Een eerste stap in het plan van Proyecto Akokán was het opstellen van een besmettingsrisicokaart. Hiervoor leggen buurtgezondheidswerkers, wijkverantwoordelijken en sociaal werkers de informatie die ze hebben samen op een kaart van de buurt. Deze kaarten tonen de plaatsen waar veel mensen samenkomen, zoals markten en Wifi-pleintjes, en de woonplaatsen van mensen met een laag of geen inkomen, ouderen, vrouwen met jonge kinderen, mensen met een beperking of (mogelijk) zieken. Maar ook gevallen van seksueel of ander geweld krijgen een icoon, evenals de woningen van vrijwilligers of plaatsen met lokale voedselproductie zoals de tuin met medicinale planten van de wijkvertegenwoordiger.

Samen met vrijwilligers maakten ze mondmaskers en deelden die uit, zelfs transparante maskers voor doven en slechthorenden. Via sociale media zamelden de medewerkers van het project plastic flessen in waarmee ze op ingenieuze wijze gezichtsschermen maakten en schonken mobiele data zodat mensen verbonden konden blijven met hun naasten en correcte informatie konden ontvangen.

Het papieren Akokánkrantje vervangt de afgelaste workshops. Kleine opdrachtjes zetten kinderen aan tot nadenken over hoe ze met de moeilijkheden kunnen omgaan, bijvoorbeeld een kaartje maken en opsturen naar een buur of plantjes zaaien in oude conservenblikken. Een andere pagina geeft tips voor psychologisch welzijn bij adolescenten, op basis van de expertise van een pyschologe uit het netwerk. Een korte strip legt nog eens uit wat Covid-19 is, en hoe je jezelf en de mensen rond je kan beschermen.

“We hebben geleerd dat het soms beter is om naar mensen toe te gaan met ons aanbod.

Vrijwilligers deelden dit krantje en mondmaskers uit, waardoor ze ook een essentieel contactmoment met de bewoners hadden, ook om valse informatie te ontkrachten. Zo beweerde een religieuze Santeriágenezer bijvoorbeeld dat mierenbeten je genezen van het nieuwe coronavirus.

Michael droomt verder wanneer hij me het ontwerp toont voor een mobiele bib- en atelierkar: “We hebben geleerd dat het soms beter is om naar mensen toe te gaan met ons aanbod. Ook leerden we dat we in onze zoektocht naar middelen voorbij het financiële moeten kijken. Ik denk aan een soort van ‘tijdsbank’, want de tijdsinzet van vrijwilligers is net zo kostbaar”.

De positieve evolutie in de samenwerking tussen Proyecto Akokán en de officiële besturen toont dat lokale ‘burgerinitiatieven’ en sociaal ondernemerschap meer en meer een gelijkwaardige plaats krijgen naast de officiële massaorganisaties in het actuele Cuba. En als hun creatieve geesten een weergave zijn van de oplossingsgerichtheid van de Cubanen, belooft dat een straffe toekomst.

Dit is een ingekorte versie van Julie’s blog. De volledige longread vind je terug op https://eeuwigezee.wordpress.com/2020/08/06/proyecto-akokan-sociaal-werk-in-een-bijzondere-buurt-van-havana/.