Palestina: Een vaccinatiecampagne onder apartheid

Israël kreeg wereldwijd lof voor de snelle vaccinatiecampagne. Maar achter het Israëlische succesverhaal schuilt een trieste realiteit. “De structurele ongelijkheid in toegang tot vaccins tussen Israëlische en Palestijnse burgers is waanzinnig. De enige conclusie is dat Israël anno 2021 nog steeds een systeem van apartheid hanteert”, stelt Firas Jaber van onze Palestijnse partnerorganisatie Al Marsad naar aanleiding van een rapport over de Palestijnse vaccinatiecampagne.

Twee parallelle vaccinatiecampagnes

Een studie van Al Marsad onderzocht de Israëlische en Palestijnse vaccinatiecampagnes. De cijfers spreken voor zich. Intussen kreeg meer dan twee derde van de Israëlische bevolking twee prikken. “Meer zelfs, meer dan 30% kreeg reeds een derde prik, de zogenaamde booster”, vertelt Firas. “De cijfers van de Palestijnse vaccinatiecampagne zijn daarentegen om bij te huilen. Slechts 23% is volledig gevaccineerd in de Westelijke Jordaanoever. In Gaza een schamele 7%”, vertelt Firas. “De impact zien we ook in de mortaliteitscijfers. In Gaza sterven een tiental mensen per dag aan het coronavirus. Dit is ontegensprekelijk het gevolg van de zeer lage vaccinatiegraad.”

Volgens het Verdrag van Genève (1949) is Israël nochtans verantwoordelijk voor de aankoop en verdeling van vaccins in bezet Palestijns gebied. Artikel 55 en 56 spreken over de directe verantwoordelijkheid van de bezetter om te waken over de volksgezondheid, met de specifieke nadruk op “epidemieën en besmettelijke ziekten”. De Israëlische minister van gezondheid Edelstein maakte echter duidelijk dat dit absoluut geen verplichting of prioriteit is voor de Israëlische regering.

De succesvolle Israëlische vaccinatiecampagne is bestemd voor burgers met de Israëlische nationaliteit. De parallelle vaccinatiecampagne voor Palestijnse burgers loopt mank. “De bewoners van illegale Israëlische nederzettingen in bezet gebied, de zogenaamde settlers, waren deel van de Israëlische campagne. Je hebt dus een situatie waarbij mensen op hetzelfde grondgebied deel uitmaken van 2 parallelle vaccinatiecampagnes. Iemand die 1 km verderop woont is gevaccineerd, gaat terug aan het werk, voelt zich veilig. De ander is niet gevaccineerd en neemt alle dagen reële gezondheidsrisico’s”, vertelt Firas.

Covax versus Pfizer

De Israëlische vaccinatiecampagne ging van start in december 2020. Dat was het resultaat van bilaterale onderhandelingen tussen Israël en Pfizer. Israël betaalde een hoge prijs om eerst in de rij te staan. “Alle gevaccineerde Israëli’s kregen het Pfizer-vaccin. Bij de Palestijnse bevolking zijn er meerdere vaccins in omloop. Het Russische Sputnik, Moderna en Pfizer, alsook het Chinese vaccin”, zegt Firas. De Palestijnse vaccinatiecampagne ging een paar maanden later van start, in februari 2021. Het eerste Palestijnse shot werd gezet toen reeds 40% van de Israëlische bevolking volledig gevaccineerd was.

De Palestijnse vaccinatiecampagne had ook te lijden onder laattijdige leveringen. De campagne was gestoeld op het COVAX-initiatief van de Wereldgezondheidsorganisatie, en op giften van andere landen. “COVAX moest soelaas bieden voor armere landen en was bedoeld om de oneerlijke machtsstrijd om vaccins recht te trekken. 2 miljard COVAX-vaccins was het doel. Maar al snel werd duidelijk dat dit niet realistisch was. Coördinatie met COVAX was niet verplicht en veel landen gingen hun eigen gang door bilateraal te onderhandelen. Dit had ook impact op de Palestijnse vaccinatiecampagne”, vertelt Firas. De eerste COVAX-levering aan Palestina moest plaatsvinden in februari 2021 maar werd uiteindelijk 3 maanden uitgesteld. Bovendien ontvingen de Palestijnen minder dosissen dan gepland.

Bilaterale onderhandelingen door de Palestijnse Autoriteit, ondanks de wettelijke verantwoordelijkheid van het Israëlische regime om te voorzien in vaccins voor bewoners uit bezet Palestijns gebied, bleken om meerdere redenen weinig succesvol. De deal met Pfizer (mei 2021), voor de levering van 4 miljoen vaccins, werd slechts gedeeltelijk uitgevoerd. Leveringen werden meermaals uitgesteld en de Pfizer-deal geraakte in diskrediet toen bleek dat het Israëlische Ministerie van Gezondheid en zijn Palestijnse equivalent een akkoord zouden sluiten voor het uitwisselen van vaccins. Israël wou overschotten Pfizer-vaccins twee weken voor vervaldatum ‘schenken’ aan de Palestijnen, in ruil voor nieuwe Pfizer-vaccins afkomstig uit de Palestijnse Pfizer-deal op een later tijdstip.

Het Palestijnse doodsvonnis

Bovenop de moeilijkheden om vaccins te verkrijgen, werd de Palestijnse vaccinatiecampagne systematisch en op verschillende manieren gedwarsboomd door Israël. “Veel Palestijnen in Oost-Jeruzalem spreken noch lezen Hebreeuws. Toch waren informatiefolders en websites over het virus en de vaccinatie in het Hebreeuws. Ook officiële documenten, zoals vaccinatiecertificaten, werden opgesteld in het Hebreeuws”, legt Firas uit. “De Israëlische regering weigerde om vaccinatiecentra neer te poten in bepaalde Palestijnse wijken van Jeruzalem zoals Kafr ‘Aqab. Hetzelfde geldt voor de uitrusting en bevoorrading van ziekenhuizen in Jeruzalem en ook de installatie van testcentra in de stad werd doelbewust uitgesteld.”

De situatie in Gaza is tragisch. De vaccinatiegraad bedraagt 7%. Daarnaast heeft het ziekenhuiswezen te lijden onder extreme tekorten. “Het medisch materiaal zit vast bij de Israëlische douane. In Gaza is er een radicaal tekort aan allerlei materiaal en middelen, een rechtstreeks gevolg van de Israëlische blokkade van dat kleine stukje land.”, zegt Firas. Levensnoodzakelijke medische goederen bereiken hun eindbestemming niet, of met veel vertraging. Dit kost veel mensenlevens. De intentionele aard van de blokkade, te midden van een globale pandemie, is bijzonder cynisch. Patiënten die, bij gebrek aan medische dienstverlening in Gaza, hun geluk willen opzoeken in Egypte of Westelijke Jordaanoever maken weinig kans.

“De huidige mortaliteitscijfers in Gaza zijn hoog en zeer verontrustend. De extreem lage vaccinatiegraad en het gebrek aan medisch materiaal zijn belangrijke oorzaken.Er is bijvoorbeeld een groot tekort aan zuurstof voor Covid-patiënten. Gaza is bovendien zeer dichtbevolkt. De elektriciteit valt vaak uit, armoede- en werkloosheidcijfers zijn torenhoog”, zegt Firas. “En dan hebben we het nog niet gehad over de mentale gezondheid tijdens de pandemie.”

Bommen, geen vaccins

Tijdens het Israëlische offensief tegen Gaza in mei dit jaar werden 6 ziekenhuizen (deels) vernield, alsook het belangrijkste Covid-laboratorium. Medisch personeel liet het leven tijdens de Israëlische bombardementen. De Wereldgezondheidsorganisatie en tal van humanitaire organisaties trokken aan de alarmbel en riepen op om medisch personeel te sparen.

Ook op de Westelijke Jordaanoever kreeg de medische sector het hard te verduren. Health Work Committees (HWC), derde belangrijkste zorgverlener op de Westelijke Jordaanoever en Viva Salud-partner, werd het mikpunt van een heus Israëlisch offensief. De directrice Shatha Odeh werd begin juli gearresteerd door het Israëlische leger, een kleine maand nadat het hoofdkantoor van de organisatie voor 6 maanden werd verzegeld. Amnesty International hekelde de aanval tegen “één van de belangrijkste zorgverleners in de regio” en waarschuwde voor de “catastrofale gevolgen” voor Palestijnen op zoek naar medische hulp te midden van een pandemie.

Ook de VN heeft Israël meermaals ter verantwoording geroepen. Israël moet vaccins vrij laten circuleren en mag leveringen niet tegenhouden aan de grens met Gaza, klonk het. De internationale gemeenschap lijkt bezorgd, maar ondertussen gaat Israël door met zijn ‘succesvolle’ vaccinatiecampagne. Het land blijft bilateraal onderhandelen met multinationals en politieke allianties en slaat alle waarschuwingen, verklaringen en bezorgdheden in de wind.

Deel het vaccin, niet het virus! Teken hier het Europees burgerinitiatief Geen Winst op de Pandemie en vraag de Europese Commissie om ervoor te zorgen dat iedereen wereldwijd toegang heeft tot het coronavaccin.