OPINIE: Zo breken we de almacht van de grote farmabedrijven

Overheden investeerden miljarden aan publiek geld in het onderzoek naar het coronavaccin. Toch mag de farma-industrie die resultaten privatiseren en er winst op maken. Met als gevolg: vertragingen in de leveringen en een wereldwijde ongelijke toegang. De Europese Commissie moet niet meestappen in deze commerciële logica. Samen met 34 Belgische organisaties onderschrijven we deze opinie om de Europese Commissie tot actie aan te sporen en het monopolierecht van de farmaceutische industrie aan te pakken.

Het was hét moment van hoop toen verpleegsters merkten dat er niet 5, maar 6 dosissen te halen zijn uit een Pfizerflacon. Ze zouden tot een vijfde keer sneller en goedkoper mensen kunnen beschermen. Zoals Gertje zou zingen: er zit meer in een flesje dan je denkt. Een andere welbekende miljonair hoorde vooral zijn kassa rinkelen: farmagigant Pfizer verminderde het aantal geleverde flacons, gezien overheden een prijs per dosis betalen. Intussen moesten ziekenhuizen hun vaccinaties uitstellen, en sterven nog dagelijks 50 mensen uit risicogroepen.

Vaccins dankzij overheidsgeld

Het is op zijn zachtst gezegd verrassend hoe afhankelijk regeringen en de Europese Commissie willen blijven van de goodwill van een paar bedrijven om uit deze pandemie te geraken, en tot welke “morele catastrofe” dit leidt, zoals de directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie het omschreef.

Er zijn nochtans genoeg redenen om die vaccins in publieke handen te plaatsen. Op het moment van de aankoop betaalt de belastingbetaler mogelijks al voor de derde of vierde keer. Het is in de eerste plaats dankzij overheidsgeld dat het vaccin er gekomen is. De technologie van het Pfizervaccin is ontwikkeld in publieke universiteiten. Het bedrijf ontving bovendien 546 miljoen euro aan Europese en Duitse subsidies. Bij Moderna gaat het om 1 miljard dollar van de Amerikaanse overheid.

Elk financieel risico ligt bovendien volledig bij ons: de Europese Commissie kocht al in maart vaccins die nog moesten worden ontwikkeld. Indien het vaccin er niet kwam, was dat geld verloren. De verantwoordelijkheid voor eventuele schadeclaims rond verborgen effecten van het vaccin ligt volledig bij de lidstaten.

Farmabedrijven krijgen blanco cheque

Farmabedrijven kregen dit geld haast als blanco cheque: ze hebben geen enkele verplichting om hun contracten of onderzoeksresultaten te delen, en kunnen zelf de prijs bepalen. De aankoopprijs zou idealiter een weergave moeten zijn van de onderzoeks- en productiekosten, maar die gegevens zijn geheim. We weten wél hoeveel Pfizer denkt te verdienen aan deze pandemie: zo’n 30 miljard dollar. Volgens The Guardian zou het coronavaccin Pfizer’s meest winstgevende product worden. Slechts een miniem deel van die opbrengst zullen ze opnieuw investeren in de ontwikkeling van andere geneesmiddelen: tussen 1999 en 2017 werd 90% van de winst van elf grote farmaceutische bedrijven aan de aandeelhouders uitgekeerd.

Farma-industrie: gedreven door winst, niet door gezondheidsnoden

De pandemie legt zo het fundamenteel probleem van het farmaceutisch businessmodel bloot: zij investeren enkel in producten die met zekerheid geld opbrengen, niet in degene die het meeste nodig zijn voor de volksgezondheid. Vaccins zijn daarin niet interessant: er zijn vaak maar een paar dosissen nodig.

Zo hadden we al langer een vaccin tegen coronavirussen kunnen hebben. Deze pandemie is namelijk niet uit de lucht komen vallen. Al na de uitbraken van SARS en MERS, verre neven van covid-19, in 2003 en 2012 gingen de alarmbellen af. In 2016 waren wetenschappers dichtbij een werkend vaccin, maar de investeringen stopten bij de eerste testfases. Ook in 2017 bood de Europese Commissie publiek geld aan voor verder onderzoek, maar hapte geen enkel farmaceutisch bedrijf toe omdat er geen zekerheid was dat er in de nabije toekomst een nieuwe uitbraak zou zijn.

Het is dus niet dankzij, maar ondanks het op maximale winst gebaseerde onderzoeks- en ontwikkelingsmodel van de private farma-industrie dat we nu een vaccin hebben.

Onze regeringen en de Europese Commissie moeten zich niet neerleggen bij deze commerciële logica, zeker niet nu we tegenover een enorm financiële en maatschappelijke ramp staan. Ze kunnen dwanglicenties opleggen, waardoor andere landen en bedrijven generieke versies van het vaccin kunnen maken. Zo werd hiv-medicatie betaalbaar in Zuid-Afrika. De Europese Commissie kan ook beslissen om geen patent te geven, zoals gebeurde met het poliovaccin. Die ziekte is nu in veel regio’s van de wereld uitgeroeid.

Europees burgerinitiatief voor een wereldwijd toegankelijk vaccin

Laten we eerlijk zijn: farmaceutische bedrijven geven niet om publieke druk. Maar onze overheden wel. Wij mogen verwachten dat zij vechten voor de zo snel mogelijke vrijgave van elke dosis die een leven kan redden.

Daarom steunen we volop het Europees Burgerinitiatief ‘Right to Cure’, dat 1 miljoen handtekeningen nodig heeft om meer publieke controle te eisen, en het vaccin te bevrijden uit de almacht van de Pfizers van deze wereld.

Burgers kunnen het initiatief hier ondertekenen.

Auteur
Anne Delespaul is initatiefneemster van het Europees Burgerinitiatief ‘No Profit On Pandemic’, een coalitie van Belgische middenveldorganisaties waaronder met Broederlijk Delen, Oxfam-in-België, WSM, Memisa, Dokters van de Wereld, Viva Salud, CNE, La Santé en Lutte, Masereelfonds, Handen af van Venezuela, vzw Climaxi, Actieplatform Gezondheid en Solidariteit, Links Ecologisch Forum, Centre Bruxellois de Promotion de la Santé, Conseil bruxellois de coordination sociopolitique

Namen
Anne Delespaul (Geneeskunde voor het Volk), Lieve Herijgers (Broederlijk Delen), Lodewijk De Witte (Oxfam-in-België), André Kiekens (WSM), Elies Van Belle (Memisa), Wim De Ceukelaire (Viva Salud), Yves Hellendorf (CNE), (Denis Huart) La Santé en Lutte, Karim Zahidi (Masereelfonds), Erik Demeester (Handen af van Venezuela), Filip De Bodt (Climaxi), Michel Genet (Dokters van de Wereld), Jean Hermesse (Actieplatform Gezondheid en Solidariteit), Michel Vanhoorne (Links Ecologisch Forum), Damien Favresse (Centre Bruxellois de Promotion de la Santé), Alain Willaert (Conseil bruxellois de coordination sociopolitique)

Burgers kunnen het Europees burgerinitiatief ‘Right to Cure” hier ondertekenen.

Dit opiniestuk verscheen in De Morgen op 28/01/2021.