Open brief aan de eerste minister: steun de ‘TRIPS waiver’

Eind november verzamelen de landen van de wereld voor de ministerraad van de Wereldhandelsorganisatie. Ze zullen er een beslissing nemen over de ‘TRIPS waiver’, het voorstel dat oproept om de patenten op coronavaccins op te heffen. Ons land blokkeert het voorstel nog steeds. In een open brief roepen voormalige parlementsleden Marleen Temmerman, Reginald Moreels en Wivina Demeester onze regering op om hun verzet tegen het voorstel te staken.

Beste Mr. De Croo, beste eerste minister

In april 2020, temidden van de eerste coronagolf, deed Europees Commissievoorzitster Ursula Von Der Leyen een hoopvolle uitspraak. Het coronavaccin zou ons universeel, gemeenschappelijk goed worden, beschikbaar voor iedereen in de wereld. “Met onze globale aanpak zullen we samen geschiedenis schrijven”, voegde ze er in dezelfde speech aan toe. In eigen land verklaarden u en andere leden van de regering meermaals terecht dat wereldwijd niemand veilig is, totdat iedereen veilig is. Als bezorgde Belgische burgers en voormalige ministers en parlementsleden onderschrijven we die boodschap volledig. Maar we zijn bezorgd dat het holle woorden blijven zolang ons land zich tegen de ‘TRIPS waiver’ blijft verzetten. Daarom willen we u met het oog op de ministerraad van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), die plaatsvindt tussen 30 november en 3 december, vragen om duidelijk standpunt in te nemen voor de ‘TRIPS waiver’ zodat we de coronapandemie wereldwijd sneller kunnen beëindigen.

Verontrustende ongelijkheid

Ondanks de grote beloftes die wereldleiders aan het begin van de pandemie maakten, is wat absoluut voorkomen moest worden, toch gebeurd. De rijkste landen in de wereld sloten bilaterale akkoorden af met de farmaceutische industrie en eigenden zich de meerderheid van de beschikbare coronavaccins toe. De gevolgen daarvan zijn best verontrustend te noemen. De voorbije drie maanden plaatsten hoge-inkomenslanden meer derde vaccindosissen dan het totale aantal vaccins dat lage-inkomenslanden het voorbije jaar konden plaatsen. Op het Afrikaanse continent ligt de vaccinatiegraad in verschillende landen nog altijd onder de 5%. Dat wil zeggen dat kwetsbare ouderen en het zorgpersoneel in die landen onbeschermd blijven, terwijl we in eigen land plannen maken om de bevolking uit te nodigen voor een derde prik. Het risico op nieuwe en gevaarlijke varianten van het coronavirus wordt zo groter met de dag.

Voorlopig is er geen wetenschappelijk bewijs voor een uitbreiding naar een derde prik. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) formuleerde in augustus een negatief advies en blijft hameren op het belang van een eerste en tweede vaccindosis. Om het virus in te dammen heeft het veel meer zin om kwetsbare groepen en gezondheidswerkers in lage- en middeninkomenslanden eerst te vaccineren. Extra vaccins toedienen bovenop de huidige twee dosissen betekent dat de internationale ongelijkheden bovendien nog meer zullen uitvergroten en het schaarse aanbod vaccins verder wordt afgeschermd. De grote uitdaging vandaag ligt dus in de eerste plaats in het aanpakken van die wereldwijde vaccinschaarste. Met de ondertekenaars van deze brief zijn we echter bezorgd dat het actuele beleid te weinig inzet op structurele oplossingen waardoor het wereldwijde tekort aan vaccins niet zal verdwijnen.

Huidig beleid is geen oplossing

Ten eerste blijft liefdadigheid centraal staan in het Belgisch beleid. Het is mooi dat ons land 7,3 miljoen vaccins schenkt aan lage-inkomenslanden via het COVAX-initiatief, maar het belang van liefdadigheid mag niet worden overschat. Op mondiaal niveau werd het overgrote deel van eerdere donatiebeloften nog niet ingelost. Amper 15 procent van de meer dan 1 miljard vaccins die hoge-inkomenslanden beloofden te schenken, zijn in Afrika aangekomen. Door onbetrouwbare levertermijnen vanwege de industrie en een gebrek aan financiering en donaties moest het COVAX-mechanisme haar doelstelling voor 2021 daarnaast bijstellen van 2 miljard naar 1,4 miljard geleverde dosissen. Tot begin november werden in totaal echter nog maar 450 miljoen vaccins verdeeld. Liefdadigheid kan de vaccinatiecampagne op een beperkt aantal plekken op de korte termijn misschien versnellen maar de pandemie lossen we er niet mee op.

Daarnaast hebben we de regering al een aantal keer horen herhalen dat de ‘TRIPS waiver’ geen oplossing is voor de coronacrisis. Vrijwillige samenwerking met de farmaceutische industrie en dwanglicenties zouden volstaan. Het tijdelijk opheffen van de patenten op vaccins en op andere middelen in de strijd tegen het coronavirus is inderdaad geen mirakeloplossing. We hebben ook een overdracht van kennis en technologie nodig en moeten logistieke ondersteuning bieden waar gezondheidssystemen geen grootschalige vaccinatiecampagne kunnen organiseren.

Toch is volgens gezondheids- en juridische experten de ‘TRIPS waiver’ een eerste essentiële stap om de mondiale productiecapaciteit van vaccins op te voeren. Bovendien hebben vrijwillige initiatieven ons nog nergens gebracht. In mei 2020 lanceerde de WHO C-TAP, een vrijwillig platform om kennis en technologie te delen. Het platform is 1,5 jaar later nog altijd leeg. Dwanglicenties moeten dan weer land per land en product per product worden aangevraagd. Maar de huidige generatie coronavaccins bestaan uit tientallen verschillende patenten, voor iedere stap van het productieproces. Dwanglicenties aanvragen neemt dus te veel tijd in beslag. Het is een slopende juridische procedure waar we niet op kunnen wachten.

Ten slotte erkennen we de inspanningen van de regering om de lokale productiecapaciteit in Senegal en Zuid-Afrika verder uit te bouwen. Afrikaanse landen moeten inderdaad zelf vaccins en geneesmiddelen kunnen produceren om beter voorbereid te zijn op toekomstige gezondheidscrisissen. Toch verandert dat niet veel aan het fundamentele probleem waar we vandaag mee geconfronteerd worden: het intellectueel eigendomsrecht vormt nog steeds een obstakel voor de universele toegang tot coronavaccins en andere essentiële middelen in de strijd tegen de pandemie. In onder meer Canada, Bangladesh, Zuid-Afrika en Denemarken staan bedrijven te popelen om in actie te schieten en coronavaccins te produceren. Ze kunnen dat niet omdat de patenthoudende bedrijven met het intellectueel eigendomsrecht hun kennis en technologie afschermen. Die kennis en technologie werden nochtans ontwikkeld met miljarden euro’s belastinggeld. Volgens de VN en de WHO kan dit jaar 60% van de wereldbevolking worden gevaccineerd als alle productiecapaciteit in de wereld wordt benut. Laat ons er dus in de eerste plaats voor zorgen dat patenten geen obstakel meer vormen voor de inschakeling van bestaande productiefaciliteiten.

Echte solidariteit nodig

Willen we voorkomen dat gezondheidssystemen in Zuid-Amerika, Afrika en Azië op de rand van de afgrond terechtkomen, dat de wereldeconomie afstevent op een economische catastrofe van 9,2 biljoen dollar en dat we ook in eigen land van besmettingsgolf in besmettingsgolf tuimelen, moet er snel een omslag komen in het gevoerde beleid. We hebben al te veel tijd verloren. Sinds India en Zuid-Afrika in oktober 2020 de ‘TRIPS waiver’ voorstelden bij de WTO, stierven dagelijks gemiddeld tienduizend personen aan Covid-19. De tegenstanders van het voorstel, Zwitserland, Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie, dragen dus een enorme verantwoordelijkheid. De Algemene Vergadering van de WTO eind november vormt de uitgelezen kans voor ons land om zich aan te sluiten bij de oproep van de meerderheid van de landen in de wereld, wetenschappers, de paus, vakbonden, mutualiteiten, ngo’s, de WHO en 32.000 Belgen die het Europees burgerinitiatief Geen Winst op de Pandemie ondertekenden. Zo organiseren we eindelijk echte solidariteit met de wereld, ‘een cruciale voorwaarde om de pandemie te overwinnen’, om het met uw eigen woorden op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in september te zeggen.

Hoogachtend,

Wivina Demeester, voormalig minister van Begroting en Vlaams minister van Gezondheidsbeleid

Reginald Moreels, voormalig staatssecretaris en minister van Ontwikkelingssamenwerking

Marleen Temmerman, directeur departement vrouwengeneeskunde Aga Khan University en voormalig fractievoorzitster Senaat