Mensenrechten als leidraad in tijden van corona
2020 wordt het jaar van de coronapandemie. In een mum van tijd trok het coronavirus de wereld rond en bracht het volledige samenlevingen tot stilstand. Volgens António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, worden we geconfronteerd met de grootste samenlevingscrisis sinds de Tweede Wereldoorlog. De gevolgen voor de mensenrechten zijn enorm. Als we van de strijd tegen het coronavirus een geslaagde onderneming willen maken, zetten we beter onze mensenrechtenbril op.
De coronapandemie is namelijk een verhaal van mensenrechten. Door de aanpak van deze crisis komen deze rechten op verschillende vlakken en plekken in de wereld nog meer onder druk te staan, voor de meest kwetsbare groepen in het bijzonder. Viva Salud, KIYO en Solidagro maakten een video over de rechtenbenadering als leidraad voor een duurzame ontwikkelingssamenwerking. De rechtenbenadering inspireert ons ook in de strijd tegen het coronavirus en de sociale, economische en politieke gevolgen ervan.
De coronacrisis legt structurele onrechtvaardigheden bloot
De mensenrechtenbril helpt ons om de grondoorzaken van ongelijkheid te zien. In plaats van te spreken over de noden van de bevolking, legt de rechtenbenadering de structurele onrechtvaardigheden van de coronacrisis bloot. Hoe kan je bijvoorbeeld de quarantaine- en hygiënemaatregelen naleven als je met zeven personen in een kamer woont? Of wat als je in een vluchtelingenkamp een toilet moet delen met tientallen anderen? Wereldwijd heeft ongeveer 40% van de bevolking geen toegang tot stromend water of zeep. Meer dan 60% van de beroepsbevolking werkt in de informele economie en heeft geen vervangingsinkomen bij jobverlies. Kleine boeren leiden inkomensverlies doordat ze hun oogsten niet op de markt kunnen gaan verkopen.
Het coronavirus treft geen weerbare samenleving, maar een kwetsbare samenleving waarin de rechten van heel wat groepen niet gerespecteerd worden. Daardoor is de impact van de directe gezondheidsrisico’s en de beperkende maatregelen om de gezondheidscrisis het hoofd te bieden nog veel groter. Naast de acute gezondheidsrisico’s volgt in vele landen een voedselcrisis en economische crisis.
De verantwoordelijkheid van overheden
Als we een situatie bekijken vanuit een rechtenbenadering zien we ook de actoren die verantwoordelijk zijn om onze rechten te verdedigen, te beschermen en te vervullen. Als we erkennen dat iemand een recht heeft, de rechthebbenden, dan erkennen we ook dat iemand anders een plicht heeft, de plichtsdragers. De coronacrisis heeft aangetoond dat overheden de belangrijkste plichtsdragers zijn. Zij staan garant voor de rechten van de bevolking en kunnen beslissen om tijdelijk fundamentele basisrechten en -vrijheden op te schorten in tijden van crisis.
Om een ineenstorting van het gezondheidssysteem te voorkomen, kondigden verschillende staten de noodtoestand af en voerden ze een reeks beperkende maatregelen in. Miljarden mensen werden onder een of andere vorm van quarantaine geplaatst, er kwam een verbod op samenkomsten van meer dan een handvol mensen en landsgrenzen gingen dicht. Hoewel het internationaal recht dergelijke restricties toelaat, engageerden overheden zich bij de ondertekening van de internationale mensenrechtenverdragen ook om die restricties beperkt en tijdelijk te houden.
Verandering van onderuit
Ten slotte plaatst de rechtenbenadering de bevolking centraal. Het is een benadering die vertrekt vanuit het potentieel van mensen om zichzelf te versterken om hun rechten te vervullen en hun eventuele afhankelijkheid van hulp te overstijgen door zich te organiseren. Burgers worden actoren van verandering in plaats van passieve slachtoffers. In verschillende landen zoals Brazilië, Palestina of Congo bijvoorbeeld gaan jongeren van deur tot deur om hygiënische kits uit te delen in de strijd tegen corona.
Op vele plekken in de wereld zien we dat burgers het heft in handen nemen en de straat op trekken om van de overheid verandering te vragen zodat hun rechten worden gerespecteerd. De dood van George Floyd deed een wereldwijde burgerbeweging opstaan tegen politiegeweld en structureel racisme. In Libanon protesteert de bevolking al maanden tegen de corruptie van de regering en voor sociale rechtvaardigheid. En in de Filipijnen organiseren sociale bewegingen zich tegen de repressieve maatregelen van president Duterte.
Enkel als mensen zich verenigen en opkomen voor hun rechten, kunnen ze deze afdwingen en zijn structurele veranderingen mogelijk.
