Het recht op gezondheid en covid-19: winst boven mensenlevens
Ubai Aboudi is al jaren voorvechter van de rechten van het Palestijnse volk. In november 2019 werd hij opgepakt en vastgehouden in een Israëlische gevangenis. Viva Salud en vele internationale organisaties, waaronder “Scientists for Palestine”, hebben een campagne gelanceerd die oproept tot zijn vrijlating. Ondanks het gebrek aan aanklachten zit Ubai nog steeds achter de tralies. Het is vanuit zijn cel dat hij dit opiniestuk schreef.
“Ondanks zijn arrestatie blijft Ubai een belangrijke rol spelen in het werk van Bisan.” Collega’s van Ubai.
Ik zal mijn artikel niet beginnen met een lange speech over het recht op gezondheid of zelfs niet over het recht op gepaste gezondheidszorg. Ik zal u er ook niet aan herinneren dat beide basisrechten zijn in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Dit staat niet ter discussie.
Een terugblik, het coronavirus is niet onze eerste pandemie
De coronapandemie (covid-19) is niet anders dan eerdere pandemieën uit de menselijke geschiedenis. Elke pandemie is onduidelijk en zorgwekkend in het vroegste stadium. Ze werpt een schaduw over een bepaalde regio en verlamt die, verspreidt zich vervolgens naar andere streken en maakt het leven van mensen tot een nachtmerrie. Vaak valt het virus de meest kwetsbare personen aan, die al getroffen zijn door een reeks chronische ziekten. Dit maakt het des te oneerlijker.
Meestal zullen mensen het leven verliezen bij gebrek aan adequate zorg. Het verlies aan mensenlevens zal niet alleen miljoenen arme mensen in ontwikkelingslanden treffen, maar ook degenen die in rijke landen uitgesloten zijn van toegankelijke gezondheidszorg of waarvan het gezondheidssysteem niet in staat is om te reageren op een dergelijke noodsituatie.
Toch is een virus, hoewel sluw, niet ongeneeslijk. Het kan worden ingeperkt als besmette mensen de nodige medische zorg krijgen totdat een vaccin is gevonden om het virus te verslaan en de verspreiding ervan onder controle te houden.
Maar moeten we ons niet de vraag stellen waarom onze gezondheidssystemen in de 21e eeuw niet geschikt zijn om het coronavirus te bestrijden?
Gezondheidssystemen niet in staat om te reageren op de coronacrisis
Deze pandemie heeft de zwakheden van het geglobaliseerde neoliberale systeem blootgelegd, het “ongebreidelde neoliberalisme”, zoals Samir Amin, de gerenommeerde Frans-Egyptische marxistische econoom, het noemt.
Dit systeem werd over de hele wereld dominant na de implosie van de Sovjet-Unie in de late jaren ’80 en vroege jaren ’90. Het is gebaseerd op absolute of bijna absolute internationale vrijhandel. Het kapitalisme heeft traditionele landsgrenzen overschreden en markten geopend op een wereldwijde schaal. Internet, sociale media en logistieke ontwikkelingen maken dat geglobaliseerde industrieën voor hun productie steunen op relatief lange waardeketens die zich uitstrekken over landen en continenten, van de ontginning van grondstoffen tot het bevoorraden van consumptiemarkten.
De coronapandemie heeft aangetoond dat er te weinig wordt geïnvesteerd in de openbare gezondheidszorg, ook in “rijke” landen als Frankrijk, Italië en de Verenigde Staten. Onder het voorwendsel van herstructurering, bezuinigingen op de overheidsuitgaven en economische efficiëntie zijn veel landen begonnen met het privatiseren van hun gezondheidszorg.
Daarmee hebben ze de toegang tot hoogwaardige gezondheidszorg voor hun hele bevolking uiterst delicaat gemaakt, waardoor ze een evenwichtige begroting en winst boven mensenlevens plaatsen, iets wat nochtans veel kostbaarder is dan welke economische berekening ook.
Zo heeft VS-president Donald Trump bijvoorbeeld de, nochtans schuchtere, stappen naar een brede, toegankelijke gezondheidszorg van zijn voorganger Obama tenietgedaan en zo miljoenen inwoners van de VS zonder medische zorg gelaten in tijden van crisis. In de laatste dertig jaar zijn in Frankrijk 100.000 en in Italië 90.000 ziekenhuisbedden verdwenen door besparingen in de zorgsector, op basis van aanbevelingen van neoliberale economen.
De coronacrisis heeft ook negatieve effecten blootgelegd op vlak van verdeling van arbeid en productie. Nemen we de productie van medisch materiaal op internationaal niveau. Voor de crisis waren China en Turkije gespecialiseerd in de productie van maskers en beschermende producten, terwijl India zich specialiseerde in de productie van grondstoffen voor de farmaceutische productie. Wanneer het coronavirus de dimensie van een wereldwijde crisis kreeg, nam de vraag naar medische producten, ventilatoren en beademingsapparatuur toe.
In vele landen is er een tekort aan medische producten omdat de hoeveelheden die wereldwijd kunnen worden geëxporteerd en/of geïmporteerd beperkt zijn of er eenvoudigweg niet zijn.
De farmaceutische bedrijven van hun kant zijn blijven spelen met de prijs van geneesmiddelen onder het voorwendsel dat ze het intellectuele eigendom en het economisch rendement moeten beschermen. Een treffend voorbeeld is de oproep van Franse artsen om deze bedrijven toestemming te geven om tegen betaalbare prijzen hydroxychloroquine en azitromycine te leveren voor de behandeling van patiënten met coronabesmetting. Een dergelijke oproep toont de macht van deze grote privébedrijven die beslissen over de marktprijzen, zelfs in een situatie van wereldwijde gezondheidscrisis.
Dit wereldwijde tekort en het monopolie van de farmaceutische sector heeft geleid tot een verergering van de gezondheidscrisis in landen die zwaar getroffen zijn door het virus en heeft geleid tot een wereldwijde toename van het aantal besmettingen en sterfgevallen.
De coronacrisis in Palestina
De situatie is nog nijpender in ontwikkelingslanden, die vaak een zwakke gezondheidssector hebben die niet in staat is de dagelijkse noden van burgers te lenigen. Zulke landen hebben onvoldoende ziekenhuisbedden, medicijnen en medisch personeel om noodsituaties, zoals de coronacrisis, het hoofd te bieden.
Als Palestijn zal ik me richten op het gezondheidsbeleid van de Palestijnse Autoriteit (PA). Volgens een rapport uit 2019 van de “Coalition for Accountability and Integrity-AMAN” over investeringen in ontwikkeling van de sociale sectoren heeft de Palestijnse gezondheidssector een jaarlijks tekort van een geschatte 1,4 miljoen shekel, waardoor de sector niet in staat is een antwoord te bieden op de medische noden van de bevolking. Een systeem van medische transfers tussen Israëlische en regionale ziekenhuizen werd daarom opgezet. Dit systeem is voornamelijk gebaseerd op de aankoop van medische diensten in het buitenland in plaats van het opbouwen van capaciteit van de Palestijnse gezondheidszorg en het nationaliseren van diensten. De PA heeft gemiddeld 700 miljoen shekel per jaar uitgegeven aan dit transfersysteem in de voorbije twee decennia. Het financieringstekort in de gezondheidssector had opgevangen kunnen worden door de fondsen van voor bestuur te herbestemmen. Het budget van die sector bedraagt 43% van het jaarlijkse budget van de PA en gaat voornamelijk naar de hervorming van de veiligheidssector, goed voor een jaarlijks budget van 5,8 miljard shekel. Verschillende analyses tonen aan dat dit budget gehalveerd kan worden door de veiligheidssector te herstructureren, verschillende onderdelen van het veiligheidsapparaat te fuseren en een einde te maken aan de overlappende activiteiten van veiligheidsdiensten. Dit zou de noden voor het recht op gezondheid lenigen en een overschot aan middelen opleveren die voor economische ontwikkeling gebruikt kunnen worden.
Conclusie: het coronavirus luidt het einde in voor het wereldwijde neoliberale systeem zoals we dat kennen
De huidige crisis luidt het einde in van het wereldwijde neoliberale systeem dat we de afgelopen drie decennia gekend hebben. Een systeem dat heeft geleid tot een jaarlijkse globale economie van 85 biljoen dollar en een wereldwijde schuld van 250 biljoen dollar zonder een oplossing te bieden voor armoede, werkloosheid of klimaatverandering.
Meer zelfs, het systeem heeft compleet gefaald wanneer het met deze eerste globale gezondheidscrisis van de moderne geschiedenis geconfronteerd werd.
We kunnen hopen dat dit het einde betekent van de zogenaamde “geprivatiseerde ontwikkeling” die de rol van de staat ernstig beperkt en een door de privésector gecontroleerde ontwikkeling bevordert zonder enig centraal plan of leiderschap. Een systeem dat zich beperkt tot economische ontwikkeling zonder rekening te houden met de essentie van ontwikkeling: de mens. In dit systeem is de rol van de staat complementair geworden aan die van de private sector. Van de staat wordt niet langer verwacht om collectieve rechten zoals het recht op gezondheid, voedsel, onderwijs en leven te garanderen, maar veeleerde markt die diensten verleent in overeenstemming met de concepten van winst en verlies.
Het doel van de private sector is echter niet de leefomstandigheden van de bevolking te verbeteren maar om het kapitaal van de aandeelhouders te vergroten. Het resultaat is een systeem waarin miljardairs en een hongerlijdende bevolking naast elkaar bestaan, waarbij het fortuin van de 8 rijkste mensen ter wereld gelijk is aan het fortuin van de armste helft van de bevolking.
Een van de lessen van de coronacrisis is dus de volgende: het systeem moet veranderd worden.
Wat we nodig hebben is een systeem dat de door de bevolking geproduceerde rijkdom herverdeelt volgens de behoeften van de bevolking. Een systeem dat gebaseerd is op het idee dat we deel uitmaken van een groter ecologisch systeem.
Het doet me denken aan de uitspraak van Barry Commoner: “We kunnen een eenvoudige les leren van de natuur: niets op deze planeet kan overleven als het geen meewerkend onderdeel is van een groter geheel.”
Opiniestuk geschreven door Ubai Al-Aboudi, directeur van onze partnerorganisatie Bisan Center for Research and Development. De tekst werd licht aangepast in de vertaling. De originele tekst in het Engels kan je hier raadplegen.
