‘Had COVAX maar gekozen om het monopolie van Big Pharma te breken’

02.09.2021

Overal ter wereld hebben regeringen COVAX gepromoot als de magische oplossing voor de pandemie. Maar terwijl de grote farmabedrijven miljarden winst maken, slaagt het initiatief niet in zijn eigen bescheiden doelstelling. We spraken met expert Prasanna Saligram van People’s Health Movement (PHM) over de rol en uitdagingen van COVAX.

Wat is COVAX? Waarom werd het opgericht?

“Doorheen de geschiedenis zijn er tijdens epidemieën altijd ongelijkheden geweest in de toegang tot geneesmiddelen en vaccins. Tijdens de H1N1-epidemie in 2009, bijvoorbeeld, kochten hoge inkomenslanden alle vaccins op. Bij het begin van de coronapandemie ontstond dus het idee van een wereldwijd mechanisme om de vaccins en andere belangrijke bestrijdingsmiddelen op een eerlijke manier te verdelen. Dat mechanisme heet de Access to COVID-19 Tools Accelerator (ACT-A). ACT-A heeft vier pijlers: voor vaccins, voor testmateriaal, voor behandelingen en voor gezondheidssystemen. De vaccin-pijler heet COVAX en wil de toegang tot coronavaccins in lage inkomenslanden versnellen.”

Wie beheert het?

“Als je de krant leest of naar het nieuws kijkt, zou je denken dat COVAX wordt geleid door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Maar dat is niet juist. COVAX is een publiek-privaat partnerschap geleid door twee organisaties: Gavi en CEPI. Dat zijn multi-stakeholder initiatieven, gefinancierd en ondersteund door de Bill & Melinda Gates Foundation. De WHO en UNICEF zijn ook betrokken, maar ze zitten niet aan de tafel waar de beslissingen worden gemaakt. De WHO en UNICEF stellen personeel ter beschikking aan COVAX, maar CEPI, Gavi en de internationale farma-industrie trekken echt aan de touwtjes.”

Wat zijn de doelstellingen van COVAX?

“COVAX startte als een mondiaal solidariteitsmechanisme, maar dat gebeurde onmiddellijk na de lancering van een ander initiatief, C-TAP. C-TAP is een initiatief van de WHO om het delen van kennis en technologie te organiseren. Maar omdat de grote farmabedrijven alleen interesse hebben in hun winstmarges, willen ze hun kennis en technologie niet delen. Dat is waar COVAX op het toneel verschijnt. COVAX raakt niet aan de winstlogica van Big Pharma. Het koopt enorme volumes vaccins aan om betere prijzen te onderhandelen en gratis vaccins aan de prioritaire bevolking in lage inkomenslanden te geven. Volgens de WHO maken het zorgpersoneel, kwetsbare groepen en ouderen zo’n 20% van de bevolking uit. COVAX belooft voldoende vaccins te leveren voor die groep. Maar zoals we weten moet je 70 tot 80% van de bevolking vaccineren om groepsimmuniteit te bereiken. Hoe gaan we die kloof tussen 20 en 80% dichten?”

Zal COVAX haar doelstellingen behalen?

“We zien dat COVAX het erg moeilijk heeft. Landen als Venezuela klagen dat ze COVAX betaald hebben, maar geen vaccins krijgen. Er zijn dus vragen over de effectiviteit. COVAX moest 2 miljard dosissen leveren tegen eind 2021. We zijn nu juli 2021 en COVAX heeft amper 83 miljoen dosissen geleverd. COVAX beweert dat het aan veel verschillende landen vaccins heeft geleverd, maar een groot deel ging naar de hoge inkomenslanden die in het mechanisme zitten maar geen extra vaccins nodig hebben. We zien dus dat rijke landen beter bediend worden dan armere landen. Die werden beloofd dat COVAX voor hen zou zorgen, maar ze worden aan het lijntje gehouden.”

Wat zijn de grootste uitdagingen voor COVAX?

“Het grootste probleem is dat COVAX gebouwd is op liefdadigheid in plaats van echte solidariteit. Als COVAX had gekozen om het monopolie van Big Pharma te breken, was het veel sterker geweest. Moderna kreeg ongeveer 8 miljard dollar belastinggeld om haar vaccin te ontwikkelen en te produceren. Maar Moderna is ook het duurste vaccin, 31 dollar per dosis. En COVAX betaalt die prijs blindelings. COVAX heeft nooit gezegd dat het de winsthonger van de Big Pharma aan banden wil leggen of bedrijven wil aanmoedigen om hun kennis en technologie te delen. Dat heeft het allemaal niet gedaan. Het is gewoon meegestapt in een marktlogica en heeft het model van de patenten niet willen omkeren. Dat kan alleen maar tot slechte resultaten leiden, zoals we hebben gezien met het vaccinnationalisme en de wereldwijde vaccin-apartheid.”

Is COVAX de magische oplossing voor de pandemie?

“Sociale bewegingen en activisten hebben wereldwijd de ministers van handel en volksgezondheid onder druk gezet om de coronavaccins in publieke handen te brengen. Maar overal kregen ze te horen dat COVAX de wereldwijde toegang tot vaccins zou verbeteren. Overheden geloofden dat de donaties voor COVAX vlot zouden binnenstromen en dat farmabedrijven in de rij zouden staan om vaccins aan COVAX te leveren. Maar zo is het niet gelopen. De giften waren te laag en bovendien zijn bedrijven als Pfizer en Moderna druk bezig rijke landen te bevoorraden. Zelfs Astra Zeneca levert niet zoals beloofd. In deze tijden van vaccinnationalisme en winstbejag heeft COVAX geen schijn van kans om haar eigen doelstellingen te bereiken. Met liefdadigheid geraak je dus niet ver. We hebben een aanpak nodig gebaseerd op wereldwijde solidariteit en mensenrechten.”

Wat stelt PHM voor?

“PHM heeft een voorstel in drie stappen. Ten eerste moet de TRIPS waiver onmiddellijk worden goedgekeurd. De obstakels van het intellectueel eigendomsrecht moeten weggehaald worden zodat we de vaccinproductie snel kunnen opdrijven. Daarna moeten we C-TAP versterken. C-TAP is een vrijwillig initiatief, maar moet sterker worden om kennisoverdracht te organiseren. Tenslotte moeten we ons afvragen waarom we niet meer in publiek onderzoek en ontwikkeling investeren. Als je de ontwikkelingscyclus van eender welke medische technologie, vaccin of geneesmiddel bekijkt, zie je dat de basis altijd ontwikkeld wordt aan publieke universiteiten. Pas in een later stadium, bij klinische proeven bijvoorbeeld, zien we de private sector een rol opnemen. Als er zoveel publiek geld besteed wordt en de innovatie in de publieke sector gebeurt, waarom promoten we publiek onderzoek en ontwikkeling dan niet meer? Met PHM kijken we natuurlijk ook naar de uitbouw van lokale productiecapaciteiten wereldwijd. Is het niet voor deze pandemie, dan zeker voor de volgende.”

> Ik teken het Europees burgerinitiatief Geen Winst op de Pandemie