De reactie van de Wereldhandelsorganisatie op de pandemie: vergeefse moeite?

De 12e Ministeriële Conferentie van de Wereldhandelsorganisatie vindt plaats in Genève tussen 12 en 16 juni. Tijdens de conferentie zullen de afgevaardigden waarschijnlijk een zwak besluit over de aanpak van de pandemie nemen. Ze doen dat in een poging het gezicht van de organisatie te redden, na maanden van mislukte onderhandelingen over de TRIPS waiver.

Meer dan twee jaar na de pandemie en 20 maanden nadat de TRIPS waiver formeel bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO) werd ingediend, komen de landen van de wereld van 12 tot 16 juni samen tijdens de 12e Ministeriële Conferentie van de WTO in Genève. Ontelbare levens zijn onnodig verloren gegaan omdat de WTO er niet in is geslaagd de TRIPS waiver goed te keuren wanneer dat het meest nodig was.

In een recente persconferentie zei Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz dat de farmaceutische industrie geen snelle beslissing over de TRIPS waiver wil nemen. “Hoe trager de reactie, hoe hoger hun winst.” Na meer dan anderhalf jaar talmen, zetten de Europese Commissie en een handvol rijke landen de directeur-generaal (DG) van de WTO, Ngozi Okonjo-Iweala, nu onder druk om een alternatief voorstel goed te keuren.

Het voorstel dat nu op tafel ligt, is sterk gebaseerd op een tekst die een paar maanden eerder al uitlekte. De tekst werd voorgesteld als het resultaat van onderhandelingen tussen een kleine groep landen: de Europese Unie, de Verenigde Staten, India en Zuid-Afrika. Later bleek dat de tekst was opgesteld door het secretariaat van de WTO en dat geen enkel lid van de bovenstaande groep, behalve de EU, zich achter de tekst had geschaard. Vakbonden, academici en het maatschappelijk middenveld bekritiseerden de tekst scherp.

Het gezicht van de WTO redden

Meer dan 6 miljoen mensen stierven als gevolg van Covid-19. De goedkeuring van de originele TRIPS waiver had veel van deze sterfgevallen kunnen voorkomen. Experten beweren dat het alternatief voorstel van de WTO niet bedoeld is om de beschikbaarheid van Covid-19 producten te vergroten. In plaats van mensenlevens te redden, is de nieuwe tekst vooral bedoeld om het gezicht van de WTO te redden.

Het nieuwe voorstel verschilt op verschillende vlakken van de originele TRIPS waiver. De TRIPS waiver wil de gelijke toegang tot vaccins, test- en beschermingsmateriaal en behandelingen verzekeren, vooral in lage-inkomenslanden. De nieuwe tekst spreekt echter enkel over vaccins.

In plaats van nieuwe, gemakkelijk te gebruiken mechanismen in te voeren, beperkt de nieuwe tekst zich bovendien tot het verduidelijken en het gebruik van bestaande mechanismen zoals dwanglicenties. Tenslotte houdt het nieuwe voorstel geen rekening met verschillende soorten intellectuele eigendom. Het spreekt alleen over patenten maar niet over het omzeilen van copyright of over transparantie over handelsgeheimen en de gegevens van klinische proeven. Cruciale elementen op een overdracht van kennis en technologie mogelijk te maken.

Too little, too late

Rosa Pavanelli, algemeen secretaris van Public Services International, zegt het volgende over het WTO-document: “De tekst die DG Ngozi aan de WTO heeft voorgelegd, brengt geen echte oplossing. Een goedkeuring van deze tekst is erger dan helemaal geen akkoord te hebben. Het feit dat we zo lang op zo’n slecht resultaat hebben moeten wachten, toont aan dat de WTO niet geschikt is om dit soort uitdagingen aan te pakken. De WTO was altijd al de verkeerde instelling voor deze discussie. Wat we nodig hebben, is een permanent mechanisme dat automatisch de schorsing van schadelijke handelsregels in werking stelt wanneer in de toekomst een internationale noodsituatie op gezondheidsvlak wordt uitgeroepen.”

Roman Vega, mondiaal coördinator van de People’s Health Movement (PHM), zegt het volgende: “Sinds het begin van de pandemie hebben lage-inkomslanden geleden onder de enorme ongelijkheid in de toegang tot vaccins, testmateriaal en behandelingen. Het nieuwe voorstel van de WTO gaat hier niet op in. De organisatie heeft duidelijk bewezen dat zij niet de juiste instelling is om besluiten te nemen over het wereldwijde gezondheidsbeleid. Het is absoluut noodzakelijk om deze discussies terug te brengen naar de juiste organisatie en om de strijd aan te binden met de inmenging van private belangen in internationale organisaties”.

De goedkeuring van de oorspronkelijke TRIPS waiver blijft een optie, maar het is zeer onwaarschijnlijk dat dat gebeurt. De rijke landen blijven de oorspronkelijke tekst namelijk afwijzen en het gevoel van urgentie rond de pandemie neemt af.

Sterke campagne

Toch zijn gezondheidsactivisten er in geslaagd een sterke campagne op te bouwen sinds het voorstel voor het eerst bij de WTO werd ingediend. Het grote publiek begrijpt beter dat handelsregels een obstakel vormen voor gezondheidsrechtvaardigheid. In de gezondheidszorg moeten we mensen boven winst plaatsen. De campagnes van de afgelopen twee jaar hebben ook duidelijk gemaakt hoe het intellectuele eigendom in de weg kan staan van een krachtige overheidsreactie op een noodsituatie. Dit moet een les zijn voor de aanpak van andere noodsituaties, zoals de klimaatcrisis. In de komende maanden moeten we druk blijven uitoefenen om te voorkomen dat winst boven mensenlevens wordt geplaatst, zowel binnen als buiten de WTO.

Dit artikel werd geschreven door Susana Barria (Public Services International) en Ana Vračar (People’s Health Movement) en eerder gepubliceerd op People’s Dispatch.