De pandemie is niet voorbij. Let’s change it!

“Niemand is veilig tot iedereen veilig is.” Dr. Tedros, directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), heeft er vaak voor gewaarschuwd. Zolang we de corona pandemie niet in de hele wereld onder controle krijgen, zullen we gevaar blijven lopen. Toch lijken we af te stevenen op een negatief scenario. Dat moeten we absoluut voorkomen.

De vaccinatiecampagne in België en Europa loopt als een trein. Rijke landen kochten de beperkte voorraad vaccins op en vaccineren nu massaal hun inwoners. Verpleegkundigen, leerkrachten, grootouders, jongeren…iedereen komt aan de beurt. Maar elders in de wereld is er een groot tekort aan vaccins. Dat wil zeggen dat jonge, gezonde Belgen sneller een prik krijgen dan kwetsbare ouderen en zorgwerkers die elders in de wereld in de frontlinie staan.

Een blik op de cijfers van de wereldwijde vaccinatiecampagne zegt meer dan duizend woorden. Eind juni had nog maar 23% van de wereldbevolking een eerste prik gekregen. In lage inkomenslanden zakt dat percentage tot een verbijsterende 0,9%. Volgens de People’s Vaccine Alliance, een coalitie die de coronavaccins in publieke handen wil brengen, zal het aan het huidige tempo 57 jaar duren om iedereen te vaccineren. Zo lang kunnen we niet wachten.

Levensgevaarlijke varianten

Experten in de volksgezondheid hameren al een tijdje op het belang van wereldwijde immuniteit. Die kunnen we bereiken als minstens 70% van de wereldbevolking beschermd is tegen het virus. Blijven we onder dat percentage, dan is het risico op nieuwe uitbraken en meer besmettelijke varianten groot. Bij een enquête van de People’s Vaccine Alliance waarschuwde tweederde van de bevraagde virologen dat de huidige vaccins over een jaar of minder geen bescherming zullen bieden tegen nieuwe mutaties van het virus.

Virusexpert Steven Van Gucht legt uit hoe dat loopt: “Varianten van virussen komen en gaan. Dat is niet abnormaal, bij het griepvirus gaat dat net zo. Ze proberen elkaar constant te overtroeven en dus wordt om de zoveel maanden een nieuwe variant dominant. Zelfs de Britse alfa-variant, die al 50% besmettelijker was dan het originele virus, moet de duimen leggen voor de Indiase delta-variant. Die is gemiddeld nog eens 55% besmettelijker.”

Toen de delta-variant voor het eerst opdook in december 2020, in de Indiase deelstaat Maharashtra, leek het allemaal niet zo opmerkelijk. Maar toen hij een paar maanden later in New Delhi opdook, was de impact verwoestend. Eind april werden dagelijks bijna 30.000 besmettingen gemeld. Ziekenhuizen wisten niet waar te beginnen en er was een groot tekort aan zuurstof.

De delta-variant vormt ondertussen de motor van een nieuwe wereldwijde besmettingsgolf. Australische steden gaan in lockdown, Indonesië zet noodtenten op aan ziekenhuizen en er zijn heel wat opflakkeringen van het virus op het Afrikaanse continent. Het aandeel van de nieuwe variant loopt ook bij ons enorm snel op. Tegen eind augustus kan hij 90% uitmaken van alle gevallen in de Europese Unie. Een enorm probleem, want de delta-variant doet niet-beschermde personen twee keer zo snel in het ziekenhuis belanden. Een potentieel drama voor landen zonder een sterke publieke gezondheidszorg.

Opzettelijke oneerlijkheid

Hoe kan het dat meer mensen doodgaan aan COVID-19 nadat we vaccins hebben ontwikkeld die hen kunnen beschermen? Strive Masiyiwa, hoofd van de Afrikaanse vaccinatie-taskforce, legt de vinger op de wonde: “Wij hebben geen toegang tot vaccins, we kunnen ze niet kopen. Het gaat om een opzettelijke, wereldwijde architectuur van oneerlijkheid”.

Hoewel het virus in meer dan 20 Afrikaanse landen om zich heen slaat, is nog maar 1% van de Afrikaanse bevolking gevaccineerd. Amper 1,5% van alle vaccins werden geplaatst op het Afrikaanse continent. De mondiale vaccinatiecampagne faalt dus op alle vlakken. De farmaceutische industrie en politieke leiders in rijke landen dragen een verpletterende verantwoordelijkheid.

De Europese Commissie saboteert om te beginnen het voorstel van India en Zuid-Afrika om de patenten op vaccins, tests en behandelingen tijdelijk op te heffen. Daardoor zou de vaccinproductie kunnen worden opgevoerd. De meerderheid van de landen in de wereld, nobelprijswinnaars, wetenschappers, vakbonden, mutualiteiten, NGO’s en miljoenen burgers zijn voor. Maar voor de Europese Commissie komt de winst van de farmasector op de eerste plaats.

Big Pharma kreeg bovendien miljarden euro’s subsidies om een vaccin te ontwikkelen. De overheid betaalde bijvoorbeeld 97% van de kosten voor de ontwikkeling van het Astra Zeneca-vaccin. Toch weigert de industrie om haar kennis en technologie met andere fabrieken te delen. C-TAP, een vrijwillig initiatief van de WHO om de wereldwijde vaccinproductie te vergroten, werd volkomen genegeerd.

Rijke landen doneren ondertussen geld en vaccins aan COVAX, een mechanisme dat de vaccins wereldwijd wil verdelen. Maar omdat Moderna, Pfizer en Astra Zeneca hun kennis geheim houden en rijke landen alle beschikbare vaccins hebben opgekocht, slaagt COVAX niet in zijn eigen bescheiden doelstelling: dit jaar 20% van de bevolking in lage inkomenslanden vaccineren.

De urgentie is groter dan ooit

Gelukkig is er ook goed nieuws. Sinds meer dan een jaar voeren burgers en sociale bewegingen overal ter wereld strijd voor de universele beschikbaarheid van de coronavaccins. Ze eisen dat het vaccin onder publieke controle wordt gebracht, uit handen van de farmaceutische industrie. Hun strijd krijgt steeds meer gehoor. Het Europese burgerinitiatief Geen Winst Op De Pandemie verzamelde al meer dan 200.000 handtekeningen. In België staan de rechtse partijen steeds meer alleen. Toch blijft onze druk noodzakelijk. De urgentie is groter dan ooit. Als we het virus niet overal ter wereld onder controle krijgen, zullen we van de ene besmettingsgolf in de andere blijven tuimelen.

Dr. Joshua van Council for Health and Development, een partner van de ngo Viva Salud in de Filipijnen, zegt het als volgt: “Zolang het recht op gezondheid voor de meerderheid van de mensen onbereikbaar blijft en mensen blijven sterven door ziektes die voorkomen of genezen kunnen worden, blijft ons werk en onze strijd relevant voor een gezondheidssysteem dat écht openbaar is.”

Jasper Thys

Dit artikel verscheen op 5 juli op de website van het magazine Solidair.

_{^{Photo by Matteo Jorjoson on Unsplash.}}